Werdykt panelu obywatelskiego o kosztach energii – wnioski dla decydentów

Wniosek 1. W oczekiwaniu na strategiczną wizję zmian

Z panelu obywatelskiego o kosztach energii wybrzmiewa przekrojowy postulat, że Polki i Polacy oczekują wieloletniej, strategicznej wizji zmian i usłyszenia dokąd zmierzamy. Wynika z tego także postępowa wręcz postawa obywateli wobec transformacji energetycznej. Paneliści odrzucili logikę krótkoterminowych działań, mimo że obradowali w czasach niepewności, kryzysowych przygotowań do zimy
i wojny w Ukrainie. Skupili się na działaniach systemowych, modernizacji sieci energetycznej czy stworzeniu Funduszu Transformacji Energetyki, który przeznaczy dochody z EU ETS na cele klimatyczne i środowiskowe. Pokazuje to, że również w czasie kryzysu obywatele oczekują od rządzących przedstawienia strategicznej wizji zmian, które przełożą się na inwestycje w długoterminowe rozwiązania ograniczające problem wysokich kosztów energii.

Wniosek 2. Zmiana systemowa: energia odnawialna i obywatel w jej centrum

Społecznie oczekiwaną zmianą jest sposób produkcji i wykorzystania energii oraz zwrot w kierunku odnawialnych źródeł energii. Właśnie konieczność dostosowania sieci do wzrostu udziału OZE została uznana za najważniejszą rekomendację ze wszystkich przegłosowanych.

Wnioski panelu potwierdzają także wyniki badania przeprowadzonego w marcu przez IPSOS dla More in Common oraz Fundacji Stocznia (źródło). Polacy jednoznacznie opowiadają się za przyspieszeniem zielonej transformacji. Zasadniczy kierunek, w którym powinna zmierzać polska energetyka, jest przedmiotem konsensusu społecznego i nie jest objęty polaryzacją. Poparcie dla przyspieszenia inwestycji w odnawialne źródła energii deklaruje przeszło 90% Polek i Polaków – czytamy w raporcie z badania.

Za niezbędne panel uznał także zmiany w kształcie rynku energii, skupienie na potrzebach oraz interesie obywatela. Nowe podejście do reform rynku energii mogłoby obejmować następujące działania: jasne zadeklarowanie kierunku zmian zgodnego z oczekiwaniami obywateli, przygotowanie pakietu systemowych rozwiązań uwzględniającego zarówno techniczne, jak i organizacyjne zmiany na rynku, a także włączenie w proces ich opracowywania obywateli.

Wniosek 3. Zapewnienie dostępnego mieszkalnictwa: jesteśmy otwarci na nowe modele

Dyskusje w ramach panelu pokazały, że obywatele są otwarci na nowe modele – opracowane we współpracy ze społeczeństwem i dostosowane do zmieniających się potrzeb. Paneliści oczekują też większego zaangażowania podmiotów publicznych w zapewnienie dostępnych mieszkań – wykraczające poza standardowe praktyki, np. najem społeczny (i Społeczne Agencje Najmu), tworzenie zachęt do współpracy deweloperów i samorządów w modelu „lokal za grunt”, adaptację pustostanów w budynkach niemieszkalnych na cele mieszkaniowe, jak również zapewnienie dostępnych mieszkań dla seniorów.

Drugą ważną kwestią w obszarze mieszkalnictwa jest wsparcie w modernizacji nie tylko budynków jednorodzinnych, ale także wielorodzinnych, poprzez wprowadzenie instrumentów krajowych, jak i unijnych. Wśród wskazywanych przez panel działań pojawiały się zarówno te dotyczące stworzenia nowych metod wsparcia modernizacji energetycznej budynków wielorodzinnych i zabytkowych, jak również oczekiwanie ułatwienia dostępu do inwestycji w OZE w ramach wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych, a także wsparcie zarządców nieruchomości w zakresie poprawy kwalifikacji dot. oszczędzania energii.

Jak wynika z wspomnianego wyżej badania IPSOS aż 89% Polek i Polaków pozytywnie ocenia wprowadzenie prosumenckich rozwiązań (takich, które umożliwiają produkcję energii na własne potrzeby oraz sprzedaż nadwyżki do sieci energetycznej). Równie wysoko oceniany jest rozwój spółdzielni energetycznych, inicjatyw lokalnych, w których mieszkańcy wspólnie inwestują w odnawialne źródła energii.

Wniosek 4. Dedykowane wsparcie dla osób w kryzysie ubóstwa energetycznego: wykluczenie wymaga kompleksowej odpowiedzi

Wyniki ogólnopolskiego panelu obywatelskiego pokazują potrzebę sformułowania przez państwo kompleksowej odpowiedzi na kryzys ubóstwa energetycznego. Z jednej strony oczekiwane jest doraźne wsparcie (ale skierowane do potrzebujących, nie do wszystkich), z drugiej –  trwałe rozwiązanie problemu poprzez inwestycje w efektywność energetyczną. Dostrzeżono potrzebę opracowania nowego modelu wsparcia osób w kryzysie ubóstwa energetycznego. Powinien on uwzględniać zarówno ogólnokrajowe ramy wsparcia, jak i rolę samorządów oraz społeczności lokalnych i obywateli. Panel zwrócił także uwagę na to, by nie był to proces narzucany odgórnie, tylko powstał z włączeniem wszystkich interesariuszy oraz wziął pod uwagę maksymalne uproszczenie i ułatwienie procedur wsparcia najbardziej potrzebującym.

Potrzeby są ogromne, a wg badania IPSOS aż 40% respondentów negatywnie ocenia możliwości uzyskania wsparcia od państwa na ocieplenie domu, wymianę pieca czy zainstalowanie paneli fotowoltaicznych.

Wniosek 5. Rzetelne informacje i edukacja: nie bójmy się rozmawiać o energii

Obywatele chcą otwartej rozmowy o kryzysie energetycznym i trwałych rozwiązaniach problemu ubóstwa energetycznego. Oczekują przekrojowych działań informacyjnych, jak również indywidualnego wsparcia (np. wykwalifikowani doradcy). Co istotne, obywatele dostrzegają znaczenie edukacji oraz promowania na szeroką skalę nowych postaw i nawyków służących unikaniu marnowania energii.

Za zwiększeniem działań edukacyjnych i informacyjnych związanych z efektywnością energetyczną opowiada się także 90% badanych przez IPSOS. Wyniki panelu jednoznacznie wskazują, że im więcej obywatele dowiadują się o źródłach problemu ubóstwa energetycznego oraz możliwych rozwiązaniach, tym bardziej są zainteresowani dalszą rozmową oraz promowaniem wiedzy na ten temat.  Oczekiwane jest włączenie szerokiego grona interesariuszy (łącznie z obywatelami i obywatelkami) w wypracowanie spójnego przekazu dotyczącego źródeł problemu ubóstwa energetycznego, a zwłaszcza sposobów na rozwiązanie jego fundamentalnych przyczyn.

Zobacz pełną treść werdyktu i podsumowania pierwszego ogólnopolskiego panelu obywatelskiego.